Özel Gereksinimli Bireylerde Tuvalet Eğitimi

Hazır önümüz yazken tuvalet eğitimine hazırlanan özel gereksinimli annelere yardımcı olacak bir yazı hazırlamaya çalıştım, umarım faydası olur.

...

Tuvalet eğitimi çoğu annenin korkulu rüyası olmayı hak etmeyecek kadar rahat atlatılabilecek bir süreç. Bu sürecin kalitesi ve uzunluğu anneye bağlı olarak değişmektedir. Çocuğa neden bağlı değil diye soruyorsunuz değil mi? Bu süreçte çocuklar annelerden daha az stresli oluyorlar da ondan. Annenin stresi süreci derinden etkiliyor.

İsterseniz öncelikle tuvalet eğitimine psikolojik açıdan bir bakalım. Psikolojik temellerini bildiğimizde bu süreci daha sağlıklı atlatacağımızdan eminim.

Tuvalet eğitimi çocuklarımızın kas kontrolünün sonrasında verilmesi gereken bir eğitim. Normal gelişim gösteren bireylerde bu kontrol 2 - 3 yaş civarında oluşur. Ancak özel gereksinimli bireylerde bu kontrol daha da geç oluşabilir. Öncelikle çocuğumuza gerekli muayeneleri yaptırıp, vücudunun hazır olduğunun bilgisini almak doğru olacaktır.

2 - 3 yaş Erikson'un gelişim dönemlerindeki "Özerkliğe karşı kuşku ve utanç" evresine denk gelmektedir. Bu başlık bile aslında bize birçok ipucu vermektedir. Çocuğunuz kendi başına yürüyebiliyorsa, tuvalet eğitiminde de başarıyla ilerlemişseniz artık özgür bir birey olma yolunda kararlılıkla gidiyor demektir. Bu süreçteki aşırı baskıcı anne-baba tutumları çocuğunuzda kaka tutma, altına kaçırma, utanç duyma, kaygılanma gibi sorunlara sebep olabilir. İlerleyen dönemde de ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler. Gece korkuları, otoriteye aşırı bağımlılık, özgüvensiz birey olma gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı'na göre ise bu dönem anal döneme denk gelmektedir ve yine baskıcı anne-baba tutumu vurgusu yapılır. Baskıcı anne-baba tutumu ilerleyen dönemlerde farklı olumsuzluklara sebep olabilir: Obsesif Kompulsif Bozukluk (yani takıntılar, takıntılar, takıntılar), mükemmelliyetçilik, titizlik vs.

Bu iki farklı bakış açısından da anlaşılacağı gibi tuvalet eğitimi sırasında çocuğunuzun özgüveni ve bağımsızlığı da yeşermektedir. Bunu sağlamak için de baskıcı ve onun benliğini sarsıcı durumlardan uzak durmak gerekir.Altına kaçıran bir çocuğu azarlayan bir anne tuvalet eğitimini geciktirdiği gibi çocuğunun ilerleyen dönemlerdeki ruh sağlığını da olumsuz yönde etkiler.

Psikolojik olarak atılacak doğru adımlar şunlar:

• Eğitime başlamadan önce resimli kartlarla, öykülerle, şarkılarla tuvalet nedir, neden çişimizi ve kakamızı beze değil de tuvalete yaparız, nasıl temizleniriz gibi konularda önbilgi sağlayalım.
• Süreç boyunca rahat ve mutlu olalım, uzun sürecek bir süreç bile olsa eninde sonunda biteceğini kendimize unutturmayalım.
• Tuvalete oturduğunda yalnız bırakmamak mühimdir. Tuvalete oturduğunda yalnız olması süreyi kısaltır ve yarım bırakmasını sağlayabilir. Yanında kalarak oyalanması sağlanabilir.
• Aksiliklerde çocuğumuza kızmak yerine ona üzüntümüzü belli edelim. Örneğin "Kaç gecedir kaçırıyorsun! Bıktım artık! Yeter'" yerine "Bugün de altına kaçırdın ve uykun bölündü. Ben uykunun bölünmesine çok üzülüyorum." denebilir.
• Diğer çocuklarınızla ya da başka çocuklarla karşılaştırılmamalı ve sürece diğer çocuklarınızın olumsuz şekilde dahil olmamasına özen göstermelisiniz. Çocuğunuzla tuvalette olduğunuz zamanda içeri girip onu korkutan bir abi/abla olumsuz örnektir.
• Alta kaçırma durumunda çocuğunuzla temizlik işlerini beraber yapabilirsiniz. Bu hem özgüveni için keyifli bir adım olur hem de tuvalet eğitimi konusunda sorumluluk sağlar.
• Çok sık olarak "Çiş var mı?/Kaka var mı?" soruları çocuğunuzu boğabilir. Bu nedenle belirlediğiniz aralıklarda çocuğunuzu tuvalete götürüp "Hadi çiş yapmayı deneyelim." diyebilirsiniz.
• Özel gereksinimli bireylerde bu sürecin daha uzun sürme ihtimalini unutmamalısınız.
• Birden fazla kişi uygulama yapıyorsa aynı tutum ve davranışlar konusunda görüşmeler sık sık yapılmalı, aynı üsluba dikkat edilmeli. (Burada hemen bir örnek verelim. Bütün bir yaz tuvalet eğitimini verip kazandırdığımız öğrencimiz okula başlayınca çok nadir de olsa altına kaçırmaya başladı. Bu süreçte okuldaki öğretmeni eğitimini tamamlamış çocuğa yeniden bez bağladı. Kısaca bütün bir süreci çöpe attı. Bu gibi durumlara lütfen izin vermeyin.)
• Tuvalet eğitimi sırasında çişi ya da kakasından tiksinmesini sağlayacak "Ay çok kötü koktu, ne pis!" gibi cümleler kurulmamalı. Çocuğunuzun kendisinden bir parça olarak gördüğü dışkısına böyle yaklaşmanız onu olumsuz yönde etkiler.
• Tuvaleti reddetme durumlarında zorla tuvalete götürmek yerine "O halde çişin geldiğinde beraber tuvalete gidebiliriz. Çişin yoksa bana böyle bağırmana gerek yok. Çişim yok demen yeterli." gibi sözel telkinlerden yararlanabilirsiniz.
• Tuvalet edinimi sağlandıkça büyük ödüller verilmemeli ve sadece sözel ifadeler kullanılmalıdır: "Aferin artık lazımlığına kakanı yapıyorsun." gibi. Burada büyük ödüller ilerleyen süreçte tuvalet eğitimine zarar verecektir.

Peki çocuğunuzun tuvalet eğitimine hazır olduğunu nasıl anlayacaksınız?

• Öncelikle tuvaletini beze yaptığında rahatsız olmaya başlamalı,
• Genel olarak sizin verdiğiniz yönergeleri anlamlı ve uygulamalı,
• Çişini ve kakasını yaptığı zamanların belirli bir rutini oluşmaya başlamalı,
• Eğer çocuğunuz fizyoterapi alıyorsa, fizyoterapistiniz kas yapısının artık uygun olduğunu söylüyor olmalı, onun onayı olmaksızın başlamamanız önemli, 
• Gündüz 2-3 saat kuru kalmaya başlamalı,
• Kreşe yeni başlanması, bakıcı değiştirme, ev değiştirme, bir yakını kaybetme vs durumlarında bu eğitimi ertelemek daha doğru olacaktır. Çocuğunuzun hayatında önemli bir değişiklik olmamalı,
• Temel kıyafet giyme ve çıkarma becerilerini edinmeli (Örneğin henüz yürüyemeyen CP'li bir çocuk altına yapmaktan hoşlanmıyor olabilir. Burada sadece çişinin/kakasının olduğunu "yapmadan önce" ifade edebiliyor olması önemli. Kıyafet giyme/çıkarma becerisini gözardı ederek çocuğunuza fiziksel yardımla ya da direk sizin uygulamanızla, çocuğunuzu tuvalete götürebilirsiniz. İlerleyen dönemde bağımsızlaşma ihtimalini unutmamalı, fizyoterapinizi ihmal etmemelisiniz.)

Evet, psikolojik olarak ve fiziksel açıdan tuvalet eğitimine hazır olduğunuzda artık tuvalet eğimi vermeye başlayabilirsiniz. Bu süreçte eğer bir okula devam ediyorsanız öğretmenleriniz size yardımcı olacaktır. Hatta öğretmenin kontrolünde ve adım adım gitmek daha da doğru olacaktır.

Öğretmeninizin bilgisi dahilinde Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı'nı edinerek oradan da yardım alabilirsiniz. Bu program size daha ayrıntılı ve geçerli ipuçları verecektir.

Evet şimdi basamaklandırıp son ipuçlarımızı verelim ve yazımızı sonlandıralım:

1. Öncelikle çiş kontrolünü sağlayalım, var/yok kavramlarını edinmesini sağlayalım. Tuvalete dair kavramları açıklayalım.
1. Tuvaletten korku varsa lazımlıklar işe yarayabilir.
2. Lazımlığı tuvalete koymak önemlidir, tuvaletin dışında farklı bir odada bulunmamalıdır.
3. Tuvaleti biraz süslemek,  keyifli hale getirmek de uygun olabilir. Tabi aşırıya kaçmamak mühim.
4. Tuvalet eğitimi öncesi ara ara tuvalete ya da lazımlığa oturtarak aşina olmasını sağlayabilirsiniz.
2. Gündüz çiş kontrolü
1. Belirli aralıklarla tuvalete götürerek çişi tuvalete yapmasını sağlayalım. Bu gidişlerde uzun uzun tuvalette oturmaması önemlidir. En fazla tuvalette 5 dakika oturmasına izin verelim.
2. Aşama aşama bezi çekmek isterseniz bu konuda bir özel eğitimciden yardım alın. Önerilen ise tuvalet eğitimine başlandığında bezin hayatınızdan çıkarılmasıdır.
3. Bez sonrası çocuğunuzun hareketlerine göre tuvaleti gelip gelmediğini gözlemleyin. Ona göre 1-2 dakika içinde tuvalete gitmesini sağlayın. Çok uzun süre çişlerini tutmalarını beklemeyin.
4. Lazımlık dediğimiz portatif tuvaletler işinize yarayacaktır.
3. Gece çiş kontrolü
1. Yatağa önlemler aldığınızı çocuğunuzun fark etmemesi önemli. Ne de olsa muşamba var denerek tutmama eğilimi olabilir.
2. Gece de belirli aralıklarla kaldırarak tuvalete götürmek doğru olacaktır.
3. Alta kaçırma durumunda ıslaklığı hissetmesi sağlanıp, üzüntünüzü (Kızgınlığınızı değil.) dile getirmenizin ardından çarşafları beraber değiştirebilirsiniz.
4. Uyumadan bir saat önce sıvı tüketimini durdurarak alta kaçırma durumunu ortadan kaldırabilirsiniz.
4. Gündüz kaka kontrolü
1. Çiş kontrolünde olan basamakları uygulayabilirsiniz.
5. Gece kaka kontrolü
1. Çiş kontrolünde olan basamakları uygulayabilirsiniz.
6. Çiş sonrası temizlik
1. Bu konuda çocuğunuz erkekse babası, kızsa sizin model olmanız önemlidir.
7. Kaka sonrası temizlik
1. Poposunu temizleyen çocuğunuzun ardından "Bakayım temiz olmuş mu?" diyerek tekrar temizleyebilir ve çocuğunuza "Bana gerek bile yokmuş, çok güzel temizlemişsin." diyebilirsiniz. Her seferinde daha da temiz olduğunu göreceksiniz.
2. Eğer çocuğunuzun fiziksel durumu buna engelse çocuğunuzu ve kendinizi fazla yıpratmadan bu basamağı atlayabilirsiniz.
8. Gözlemle tuvalete gitme
1. Sizin refakatinizde gideceği tuvalette fazla müdahaleci olmamaya dikkat etmek gerekir.
9. Bağımsız olarak tuvalete gitme

Bir sorun olduğunu nasıl anlayabilirim?

• Uzun süreli çiş ve kaka tutma,
• Uzun süreli kabızlık/ishal,
• Sözel telkinlere rağmen istem dışı olarak iç çamaşırına damlalar halinde çiş yapılması,
• Tuvaletten aşırı korku ve direnme varsa bir psikologa danışmak yerinde bir davranış olacaktır.

Umarım sizler için verimli ve anlamlı bir yazı olmuştur. Soru, görüş ve önerilerinize her zaman hazırım. Görüşmek üzere.

Hazır önümüz yazken tuvalet eğitimine hazırlanan özel gereksinimli annelere yardımcı olacak bir yazı hazırlamaya çalıştım, umarım faydası olur.

...

Tuvalet eğitimi çoğu annenin korkulu rüyası olmayı hak etmeyecek kadar rahat atlatılabilecek bir süreç. Bu sürecin kalitesi ve uzunluğu anneye bağlı olarak değişmektedir. Çocuğa neden bağlı değil diye soruyorsunuz değil mi? Bu süreçte çocuklar annelerden daha az stresli oluyorlar da ondan. Annenin stresi süreci derinden etkiliyor.

İsterseniz öncelikle tuvalet eğitimine psikolojik açıdan bir bakalım. Psikolojik temellerini bildiğimizde bu süreci daha sağlıklı atlatacağımızdan eminim.

Tuvalet eğitimi çocuklarımızın kas kontrolünün sonrasında verilmesi gereken bir eğitim. Normal gelişim gösteren bireylerde bu kontrol 2 - 3 yaş civarında oluşur. Ancak özel gereksinimli bireylerde bu kontrol daha da geç oluşabilir. Öncelikle çocuğumuza gerekli muayeneleri yaptırıp, vücudunun hazır olduğunun bilgisini almak doğru olacaktır.

2 - 3 yaş Erikson'un gelişim dönemlerindeki "Özerkliğe karşı kuşku ve utanç" evresine denk gelmektedir. Bu başlık bile aslında bize birçok ipucu vermektedir. Çocuğunuz kendi başına yürüyebiliyorsa, tuvalet eğitiminde de başarıyla ilerlemişseniz artık özgür bir birey olma yolunda kararlılıkla gidiyor demektir. Bu süreçteki aşırı baskıcı anne-baba tutumları çocuğunuzda kaka tutma, altına kaçırma, utanç duyma, kaygılanma gibi sorunlara sebep olabilir. İlerleyen dönemde de ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler. Gece korkuları, otoriteye aşırı bağımlılık, özgüvensiz birey olma gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı'na göre ise bu dönem anal döneme denk gelmektedir ve yine baskıcı anne-baba tutumu vurgusu yapılır. Baskıcı anne-baba tutumu ilerleyen dönemlerde farklı olumsuzluklara sebep olabilir: Obsesif Kompulsif Bozukluk (yani takıntılar, takıntılar, takıntılar), mükemmelliyetçilik, titizlik vs.

Bu iki farklı bakış açısından da anlaşılacağı gibi tuvalet eğitimi sırasında çocuğunuzun özgüveni ve bağımsızlığı da yeşermektedir. Bunu sağlamak için de baskıcı ve onun benliğini sarsıcı durumlardan uzak durmak gerekir.Altına kaçıran bir çocuğu azarlayan bir anne tuvalet eğitimini geciktirdiği gibi çocuğunun ilerleyen dönemlerdeki ruh sağlığını da olumsuz yönde etkiler.

Psikolojik olarak atılacak doğru adımlar şunlar:

• Eğitime başlamadan önce resimli kartlarla, öykülerle, şarkılarla tuvalet nedir, neden çişimizi ve kakamızı beze değil de tuvalete yaparız, nasıl temizleniriz gibi konularda önbilgi sağlayalım.
• Süreç boyunca rahat ve mutlu olalım, uzun sürecek bir süreç bile olsa eninde sonunda biteceğini kendimize unutturmayalım.
• Tuvalete oturduğunda yalnız bırakmamak mühimdir. Tuvalete oturduğunda yalnız olması süreyi kısaltır ve yarım bırakmasını sağlayabilir. Yanında kalarak oyalanması sağlanabilir.
• Aksiliklerde çocuğumuza kızmak yerine ona üzüntümüzü belli edelim. Örneğin "Kaç gecedir kaçırıyorsun! Bıktım artık! Yeter'" yerine "Bugün de altına kaçırdın ve uykun bölündü. Ben uykunun bölünmesine çok üzülüyorum." denebilir.
• Diğer çocuklarınızla ya da başka çocuklarla karşılaştırılmamalı ve sürece diğer çocuklarınızın olumsuz şekilde dahil olmamasına özen göstermelisiniz. Çocuğunuzla tuvalette olduğunuz zamanda içeri girip onu korkutan bir abi/abla olumsuz örnektir.
• Alta kaçırma durumunda çocuğunuzla temizlik işlerini beraber yapabilirsiniz. Bu hem özgüveni için keyifli bir adım olur hem de tuvalet eğitimi konusunda sorumluluk sağlar.
• Çok sık olarak "Çiş var mı?/Kaka var mı?" soruları çocuğunuzu boğabilir. Bu nedenle belirlediğiniz aralıklarda çocuğunuzu tuvalete götürüp "Hadi çiş yapmayı deneyelim." diyebilirsiniz.
• Özel gereksinimli bireylerde bu sürecin daha uzun sürme ihtimalini unutmamalısınız.
• Birden fazla kişi uygulama yapıyorsa aynı tutum ve davranışlar konusunda görüşmeler sık sık yapılmalı, aynı üsluba dikkat edilmeli. (Burada hemen bir örnek verelim. Bütün bir yaz tuvalet eğitimini verip kazandırdığımız öğrencimiz okula başlayınca çok nadir de olsa altına kaçırmaya başladı. Bu süreçte okuldaki öğretmeni eğitimini tamamlamış çocuğa yeniden bez bağladı. Kısaca bütün bir süreci çöpe attı. Bu gibi durumlara lütfen izin vermeyin.)
• Tuvalet eğitimi sırasında çişi ya da kakasından tiksinmesini sağlayacak "Ay çok kötü koktu, ne pis!" gibi cümleler kurulmamalı. Çocuğunuzun kendisinden bir parça olarak gördüğü dışkısına böyle yaklaşmanız onu olumsuz yönde etkiler.
• Tuvaleti reddetme durumlarında zorla tuvalete götürmek yerine "O halde çişin geldiğinde beraber tuvalete gidebiliriz. Çişin yoksa bana böyle bağırmana gerek yok. Çişim yok demen yeterli." gibi sözel telkinlerden yararlanabilirsiniz.
• Tuvalet edinimi sağlandıkça büyük ödüller verilmemeli ve sadece sözel ifadeler kullanılmalıdır: "Aferin artık lazımlığına kakanı yapıyorsun." gibi. Burada büyük ödüller ilerleyen süreçte tuvalet eğitimine zarar verecektir.

Peki çocuğunuzun tuvalet eğitimine hazır olduğunu nasıl anlayacaksınız?

• Öncelikle tuvaletini beze yaptığında rahatsız olmaya başlamalı,
• Genel olarak sizin verdiğiniz yönergeleri anlamlı ve uygulamalı,
• Çişini ve kakasını yaptığı zamanların belirli bir rutini oluşmaya başlamalı,
• Eğer çocuğunuz fizyoterapi alıyorsa, fizyoterapistiniz kas yapısının artık uygun olduğunu söylüyor olmalı, onun onayı olmaksızın başlamamanız önemli, 
• Gündüz 2-3 saat kuru kalmaya başlamalı,
• Kreşe yeni başlanması, bakıcı değiştirme, ev değiştirme, bir yakını kaybetme vs durumlarında bu eğitimi ertelemek daha doğru olacaktır. Çocuğunuzun hayatında önemli bir değişiklik olmamalı,
• Temel kıyafet giyme ve çıkarma becerilerini edinmeli (Örneğin henüz yürüyemeyen CP'li bir çocuk altına yapmaktan hoşlanmıyor olabilir. Burada sadece çişinin/kakasının olduğunu "yapmadan önce" ifade edebiliyor olması önemli. Kıyafet giyme/çıkarma becerisini gözardı ederek çocuğunuza fiziksel yardımla ya da direk sizin uygulamanızla, çocuğunuzu tuvalete götürebilirsiniz. İlerleyen dönemde bağımsızlaşma ihtimalini unutmamalı, fizyoterapinizi ihmal etmemelisiniz.)

Evet, psikolojik olarak ve fiziksel açıdan tuvalet eğitimine hazır olduğunuzda artık tuvalet eğimi vermeye başlayabilirsiniz. Bu süreçte eğer bir okula devam ediyorsanız öğretmenleriniz size yardımcı olacaktır. Hatta öğretmenin kontrolünde ve adım adım gitmek daha da doğru olacaktır.

Öğretmeninizin bilgisi dahilinde Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı'nı edinerek oradan da yardım alabilirsiniz. Bu program size daha ayrıntılı ve geçerli ipuçları verecektir.

Evet şimdi basamaklandırıp son ipuçlarımızı verelim ve yazımızı sonlandıralım:

1. Öncelikle çiş kontrolünü sağlayalım, var/yok kavramlarını edinmesini sağlayalım. Tuvalete dair kavramları açıklayalım.
1. Tuvaletten korku varsa lazımlıklar işe yarayabilir.
2. Lazımlığı tuvalete koymak önemlidir, tuvaletin dışında farklı bir odada bulunmamalıdır.
3. Tuvaleti biraz süslemek,  keyifli hale getirmek de uygun olabilir. Tabi aşırıya kaçmamak mühim.
4. Tuvalet eğitimi öncesi ara ara tuvalete ya da lazımlığa oturtarak aşina olmasını sağlayabilirsiniz.
2. Gündüz çiş kontrolü
1. Belirli aralıklarla tuvalete götürerek çişi tuvalete yapmasını sağlayalım. Bu gidişlerde uzun uzun tuvalette oturmaması önemlidir. En fazla tuvalette 5 dakika oturmasına izin verelim.
2. Aşama aşama bezi çekmek isterseniz bu konuda bir özel eğitimciden yardım alın. Önerilen ise tuvalet eğitimine başlandığında bezin hayatınızdan çıkarılmasıdır.
3. Bez sonrası çocuğunuzun hareketlerine göre tuvaleti gelip gelmediğini gözlemleyin. Ona göre 1-2 dakika içinde tuvalete gitmesini sağlayın. Çok uzun süre çişlerini tutmalarını beklemeyin.
4. Lazımlık dediğimiz portatif tuvaletler işinize yarayacaktır.
3. Gece çiş kontrolü
1. Yatağa önlemler aldığınızı çocuğunuzun fark etmemesi önemli. Ne de olsa muşamba var denerek tutmama eğilimi olabilir.
2. Gece de belirli aralıklarla kaldırarak tuvalete götürmek doğru olacaktır.
3. Alta kaçırma durumunda ıslaklığı hissetmesi sağlanıp, üzüntünüzü (Kızgınlığınızı değil.) dile getirmenizin ardından çarşafları beraber değiştirebilirsiniz.
4. Uyumadan bir saat önce sıvı tüketimini durdurarak alta kaçırma durumunu ortadan kaldırabilirsiniz.
4. Gündüz kaka kontrolü
1. Çiş kontrolünde olan basamakları uygulayabilirsiniz.
5. Gece kaka kontrolü
1. Çiş kontrolünde olan basamakları uygulayabilirsiniz.
6. Çiş sonrası temizlik
1. Bu konuda çocuğunuz erkekse babası, kızsa sizin model olmanız önemlidir.
7. Kaka sonrası temizlik
1. Poposunu temizleyen çocuğunuzun ardından "Bakayım temiz olmuş mu?" diyerek tekrar temizleyebilir ve çocuğunuza "Bana gerek bile yokmuş, çok güzel temizlemişsin." diyebilirsiniz. Her seferinde daha da temiz olduğunu göreceksiniz.
2. Eğer çocuğunuzun fiziksel durumu buna engelse çocuğunuzu ve kendinizi fazla yıpratmadan bu basamağı atlayabilirsiniz.
8. Gözlemle tuvalete gitme
1. Sizin refakatinizde gideceği tuvalette fazla müdahaleci olmamaya dikkat etmek gerekir.
9. Bağımsız olarak tuvalete gitme

Bir sorun olduğunu nasıl anlayabilirim?

• Uzun süreli çiş ve kaka tutma,
• Uzun süreli kabızlık/ishal,
• Sözel telkinlere rağmen istem dışı olarak iç çamaşırına damlalar halinde çiş yapılması,
• Tuvaletten aşırı korku ve direnme varsa bir psikologa danışmak yerinde bir davranış olacaktır.

Umarım sizler için verimli ve anlamlı bir yazı olmuştur. Soru, görüş ve önerilerinize her zaman hazırım. Görüşmek üzere.

Hazır önümüz yazken tuvalet eğitimine hazırlanan özel gereksinimli annelere yardımcı olacak bir yazı hazırlamaya çalıştım, umarım faydası olur.

...

Tuvalet eğitimi çoğu annenin korkulu rüyası olmayı hak etmeyecek kadar rahat atlatılabilecek bir süreç. Bu sürecin kalitesi ve uzunluğu anneye bağlı olarak değişmektedir. Çocuğa neden bağlı değil diye soruyorsunuz değil mi? Bu süreçte çocuklar annelerden daha az stresli oluyorlar da ondan. Annenin stresi süreci derinden etkiliyor.

İsterseniz öncelikle tuvalet eğitimine psikolojik açıdan bir bakalım. Psikolojik temellerini bildiğimizde bu süreci daha sağlıklı atlatacağımızdan eminim.

Tuvalet eğitimi çocuklarımızın kas kontrolünün sonrasında verilmesi gereken bir eğitim. Normal gelişim gösteren bireylerde bu kontrol 2 - 3 yaş civarında oluşur. Ancak özel gereksinimli bireylerde bu kontrol daha da geç oluşabilir. Öncelikle çocuğumuza gerekli muayeneleri yaptırıp, vücudunun hazır olduğunun bilgisini almak doğru olacaktır.

2 - 3 yaş Erikson'un gelişim dönemlerindeki "Özerkliğe karşı kuşku ve utanç" evresine denk gelmektedir. Bu başlık bile aslında bize birçok ipucu vermektedir. Çocuğunuz kendi başına yürüyebiliyorsa, tuvalet eğitiminde de başarıyla ilerlemişseniz artık özgür bir birey olma yolunda kararlılıkla gidiyor demektir. Bu süreçteki aşırı baskıcı anne-baba tutumları çocuğunuzda kaka tutma, altına kaçırma, utanç duyma, kaygılanma gibi sorunlara sebep olabilir. İlerleyen dönemde de ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler. Gece korkuları, otoriteye aşırı bağımlılık, özgüvensiz birey olma gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı'na göre ise bu dönem anal döneme denk gelmektedir ve yine baskıcı anne-baba tutumu vurgusu yapılır. Baskıcı anne-baba tutumu ilerleyen dönemlerde farklı olumsuzluklara sebep olabilir: Obsesif Kompulsif Bozukluk (yani takıntılar, takıntılar, takıntılar), mükemmelliyetçilik, titizlik vs.

Bu iki farklı bakış açısından da anlaşılacağı gibi tuvalet eğitimi sırasında çocuğunuzun özgüveni ve bağımsızlığı da yeşermektedir. Bunu sağlamak için de baskıcı ve onun benliğini sarsıcı durumlardan uzak durmak gerekir.Altına kaçıran bir çocuğu azarlayan bir anne tuvalet eğitimini geciktirdiği gibi çocuğunun ilerleyen dönemlerdeki ruh sağlığını da olumsuz yönde etkiler.

Psikolojik olarak atılacak doğru adımlar şunlar:

• Eğitime başlamadan önce resimli kartlarla, öykülerle, şarkılarla tuvalet nedir, neden çişimizi ve kakamızı beze değil de tuvalete yaparız, nasıl temizleniriz gibi konularda önbilgi sağlayalım.
• Süreç boyunca rahat ve mutlu olalım, uzun sürecek bir süreç bile olsa eninde sonunda biteceğini kendimize unutturmayalım.
• Tuvalete oturduğunda yalnız bırakmamak mühimdir. Tuvalete oturduğunda yalnız olması süreyi kısaltır ve yarım bırakmasını sağlayabilir. Yanında kalarak oyalanması sağlanabilir.
• Aksiliklerde çocuğumuza kızmak yerine ona üzüntümüzü belli edelim. Örneğin "Kaç gecedir kaçırıyorsun! Bıktım artık! Yeter'" yerine "Bugün de altına kaçırdın ve uykun bölündü. Ben uykunun bölünmesine çok üzülüyorum." denebilir.
• Diğer çocuklarınızla ya da başka çocuklarla karşılaştırılmamalı ve sürece diğer çocuklarınızın olumsuz şekilde dahil olmamasına özen göstermelisiniz. Çocuğunuzla tuvalette olduğunuz zamanda içeri girip onu korkutan bir abi/abla olumsuz örnektir.
• Alta kaçırma durumunda çocuğunuzla temizlik işlerini beraber yapabilirsiniz. Bu hem özgüveni için keyifli bir adım olur hem de tuvalet eğitimi konusunda sorumluluk sağlar.
• Çok sık olarak "Çiş var mı?/Kaka var mı?" soruları çocuğunuzu boğabilir. Bu nedenle belirlediğiniz aralıklarda çocuğunuzu tuvalete götürüp "Hadi çiş yapmayı deneyelim." diyebilirsiniz.
• Özel gereksinimli bireylerde bu sürecin daha uzun sürme ihtimalini unutmamalısınız.
• Birden fazla kişi uygulama yapıyorsa aynı tutum ve davranışlar konusunda görüşmeler sık sık yapılmalı, aynı üsluba dikkat edilmeli. (Burada hemen bir örnek verelim. Bütün bir yaz tuvalet eğitimini verip kazandırdığımız öğrencimiz okula başlayınca çok nadir de olsa altına kaçırmaya başladı. Bu süreçte okuldaki öğretmeni eğitimini tamamlamış çocuğa yeniden bez bağladı. Kısaca bütün bir süreci çöpe attı. Bu gibi durumlara lütfen izin vermeyin.)
• Tuvalet eğitimi sırasında çişi ya da kakasından tiksinmesini sağlayacak "Ay çok kötü koktu, ne pis!" gibi cümleler kurulmamalı. Çocuğunuzun kendisinden bir parça olarak gördüğü dışkısına böyle yaklaşmanız onu olumsuz yönde etkiler.
• Tuvaleti reddetme durumlarında zorla tuvalete götürmek yerine "O halde çişin geldiğinde beraber tuvalete gidebiliriz. Çişin yoksa bana böyle bağırmana gerek yok. Çişim yok demen yeterli." gibi sözel telkinlerden yararlanabilirsiniz.
• Tuvalet edinimi sağlandıkça büyük ödüller verilmemeli ve sadece sözel ifadeler kullanılmalıdır: "Aferin artık lazımlığına kakanı yapıyorsun." gibi. Burada büyük ödüller ilerleyen süreçte tuvalet eğitimine zarar verecektir.

Peki çocuğunuzun tuvalet eğitimine hazır olduğunu nasıl anlayacaksınız?

• Öncelikle tuvaletini beze yaptığında rahatsız olmaya başlamalı,
• Genel olarak sizin verdiğiniz yönergeleri anlamlı ve uygulamalı,
• Çişini ve kakasını yaptığı zamanların belirli bir rutini oluşmaya başlamalı,
• Eğer çocuğunuz fizyoterapi alıyorsa, fizyoterapistiniz kas yapısının artık uygun olduğunu söylüyor olmalı, onun onayı olmaksızın başlamamanız önemli, 
• Gündüz 2-3 saat kuru kalmaya başlamalı,
• Kreşe yeni başlanması, bakıcı değiştirme, ev değiştirme, bir yakını kaybetme vs durumlarında bu eğitimi ertelemek daha doğru olacaktır. Çocuğunuzun hayatında önemli bir değişiklik olmamalı,
• Temel kıyafet giyme ve çıkarma becerilerini edinmeli (Örneğin henüz yürüyemeyen CP'li bir çocuk altına yapmaktan hoşlanmıyor olabilir. Burada sadece çişinin/kakasının olduğunu "yapmadan önce" ifade edebiliyor olması önemli. Kıyafet giyme/çıkarma becerisini gözardı ederek çocuğunuza fiziksel yardımla ya da direk sizin uygulamanızla, çocuğunuzu tuvalete götürebilirsiniz. İlerleyen dönemde bağımsızlaşma ihtimalini unutmamalı, fizyoterapinizi ihmal etmemelisiniz.)

Evet, psikolojik olarak ve fiziksel açıdan tuvalet eğitimine hazır olduğunuzda artık tuvalet eğimi vermeye başlayabilirsiniz. Bu süreçte eğer bir okula devam ediyorsanız öğretmenleriniz size yardımcı olacaktır. Hatta öğretmenin kontrolünde ve adım adım gitmek daha da doğru olacaktır.

Öğretmeninizin bilgisi dahilinde Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı'nı edinerek oradan da yardım alabilirsiniz. Bu program size daha ayrıntılı ve geçerli ipuçları verecektir.

Evet şimdi basamaklandırıp son ipuçlarımızı verelim ve yazımızı sonlandıralım:

1. Öncelikle çiş kontrolünü sağlayalım, var/yok kavramlarını edinmesini sağlayalım. Tuvalete dair kavramları açıklayalım.
1. Tuvaletten korku varsa lazımlıklar işe yarayabilir.
2. Lazımlığı tuvalete koymak önemlidir, tuvaletin dışında farklı bir odada bulunmamalıdır.
3. Tuvaleti biraz süslemek,  keyifli hale getirmek de uygun olabilir. Tabi aşırıya kaçmamak mühim.
4. Tuvalet eğitimi öncesi ara ara tuvalete ya da lazımlığa oturtarak aşina olmasını sağlayabilirsiniz.
2. Gündüz çiş kontrolü
1. Belirli aralıklarla tuvalete götürerek çişi tuvalete yapmasını sağlayalım. Bu gidişlerde uzun uzun tuvalette oturmaması önemlidir. En fazla tuvalette 5 dakika oturmasına izin verelim.
2. Aşama aşama bezi çekmek isterseniz bu konuda bir özel eğitimciden yardım alın. Önerilen ise tuvalet eğitimine başlandığında bezin hayatınızdan çıkarılmasıdır.
3. Bez sonrası çocuğunuzun hareketlerine göre tuvaleti gelip gelmediğini gözlemleyin. Ona göre 1-2 dakika içinde tuvalete gitmesini sağlayın. Çok uzun süre çişlerini tutmalarını beklemeyin.
4. Lazımlık dediğimiz portatif tuvaletler işinize yarayacaktır.
3. Gece çiş kontrolü
1. Yatağa önlemler aldığınızı çocuğunuzun fark etmemesi önemli. Ne de olsa muşamba var denerek tutmama eğilimi olabilir.
2. Gece de belirli aralıklarla kaldırarak tuvalete götürmek doğru olacaktır.
3. Alta kaçırma durumunda ıslaklığı hissetmesi sağlanıp, üzüntünüzü (Kızgınlığınızı değil.) dile getirmenizin ardından çarşafları beraber değiştirebilirsiniz.
4. Uyumadan bir saat önce sıvı tüketimini durdurarak alta kaçırma durumunu ortadan kaldırabilirsiniz.
4. Gündüz kaka kontrolü
1. Çiş kontrolünde olan basamakları uygulayabilirsiniz.
5. Gece kaka kontrolü
1. Çiş kontrolünde olan basamakları uygulayabilirsiniz.
6. Çiş sonrası temizlik
1. Bu konuda çocuğunuz erkekse babası, kızsa sizin model olmanız önemlidir.
7. Kaka sonrası temizlik
1. Poposunu temizleyen çocuğunuzun ardından "Bakayım temiz olmuş mu?" diyerek tekrar temizleyebilir ve çocuğunuza "Bana gerek bile yokmuş, çok güzel temizlemişsin." diyebilirsiniz. Her seferinde daha da temiz olduğunu göreceksiniz.
2. Eğer çocuğunuzun fiziksel durumu buna engelse çocuğunuzu ve kendinizi fazla yıpratmadan bu basamağı atlayabilirsiniz.
8. Gözlemle tuvalete gitme
1. Sizin refakatinizde gideceği tuvalette fazla müdahaleci olmamaya dikkat etmek gerekir.
9. Bağımsız olarak tuvalete gitme

Bir sorun olduğunu nasıl anlayabilirim?

• Uzun süreli çiş ve kaka tutma,
• Uzun süreli kabızlık/ishal,
• Sözel telkinlere rağmen istem dışı olarak iç çamaşırına damlalar halinde çiş yapılması,
• Tuvaletten aşırı korku ve direnme varsa bir psikologa danışmak yerinde bir davranış olacaktır.

Umarım sizler için verimli ve anlamlı bir yazı olmuştur. Soru, görüş ve önerilerinize her zaman hazırım. Görüşmek üzere.